قوم گیاه شناسی گیاهان غیر علوفه‌ای منطقه دلی‌کما (دره‌ای کوهستانی در زاگرس مرکزی) - سیده معصومه دیف‌رخش* حسین بارانی** جواد پور رضائی***

چکیده دانش بومی بخشی از فرهنگ منحصر به فرد هر سرزمین است که در جهت سازگاری با شرایط محیطی خاص زیست بوم از طریق تجربه حاصل شده است و به مرور به بخشی از فرهنگ اجتماعی و تولیدی آن جامعه تبدیل شده است. اتنوبوتانی نزدیکترین روش ممکن برای مطالعه دانش مردم از کاربردهای متعدد گیاهانی است که آنها بکار می‌برند. این مطالعه بخشی از تحقیق گسترده­ای است که در زمینه دانش بومی گیاه‌شناسی در میان ایل طیبی و در منطقه دلی­کما (دره­ای کوهستانی از ییلاقات شهرستان دهدشت) در استان کهگیلویه و بویراحمد انجام شده است. در این مطالعه که یک پژوهش کیفی در مقوله گیاه قوم شناسی است، از تکنیک‌های کیفی گردآوری اطلاعات مانند مصاحبه بدون ساختار و مشاهده مشارکتی استفاده شده است. در مجموع 189 گونه شناسایی شد که از این میان 68 گونه گیاهانی بودند که استفاده غیرعلوفه­ای داشتند. از گیاهان شاخص منطقه می­توان به آویشن دنایی، کاکوتی، بلوط و انواع گون‌ها اشاره کرد. موارد مورد استفاده این گیاهان شامل استفاده­های دارویی، غذایی، تهیه ابزار، ساختمان­سازی و استخراج شیره­ها و عصاره­های صنعتی بود. مردم بومی دانش کافی در مورد زمان رویش، فصل برداشت، روش چیدن، خشک کردن و ساخت انواع ابزار، استخراج انواع شیره­ها و کاربردهای متفاوت دارویی هر گیاه داشتند. متاسفانه به دلیل از بین رفتن سنتها، حجم زیادی از دانش بومی در حال از بین رفتن است. محققان گیاه‌شناسی قومی می­توانند نقش مهمی در ثبت و ماندگار کردن این فولکلور غنی نانوشته پیش از این که در میان شتاب اخیر تمدن از بین رود، بازی کنند.